Aanleiding voor de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk) is de Europese Klokkenluidersrichtlijn (Richtlijn EU 2019/1937). Deze richtlijn heeft als doel de positie van klokkenluiders beter te beschermen tegen nadelige gevolgen bij een melding van een vermoeden van een misstand binnen de organisatie of het bedrijf waar zij werkzaam zijn. De Nederlandse overheid had de richtlijn uiterlijk op 17 december 2021 moeten omzetten in wetgeving. Dat is met de Wbk gebeurd, zij het veel te laat.
Belangrijkste wijzigingen Wbk
Dit zijn de belangrijkste wijzigingen van de Wbk voor werkgevers. Voor alle informatie en wijzigingen over de Wbk kunt u terecht op: wetbeschermingklokkenluiders.nl.
- Uitbreiding begrip misstand
Onder de Wbk is sprake van een misstand bij een (dreigende) schending van het Unierecht (EU-recht) of een handeling of nalatigheid waarbij het maatschappelijk belang in het geding is. Daaronder valt ook de (dreigende) schending van interne regels van een werkgever die een concrete verplichting inhouden en gebaseerd zijn op een wettelijk voorschrift, bijvoorbeeld het niet naleven van veiligheidsinstructies op basis van de Arbowet. Volgens de Wbk is het maatschappelijk belang in ieder geval in het geding, als de handeling of nalatigheid niet uitsluitend persoonlijke belangen raakt (geen individueel arbeidsconflict) en er sprake is van ofwel een patroon of structureel karakter dan wel de handeling of nalatigheid ernstig of omvangrijk is.
- Verplichting interne meldprocedure
Werkgevers met minimaal 50 werknemers zijn verplicht een interne meldregeling te hebben. Daartoe worden ook ondergeschikten gerekend die, anders dan op basis van een arbeidsovereenkomst, betaalde arbeid verrichten. Dat betekent dat bijvoorbeeld vrijwilligers en stagiaires die een vergoeding ontvangen, moeten worden meegeteld om te bepalen of een interne meldprocedure verplicht is. Let op: voor een aantal werkgevers is de interne meldprocedure verplicht ongeacht het aantal werknemers, dus ook bij minder dan 50. Het gaat om werkgevers die actief zijn op het gebied van onder meer financiële diensten, producten en markten, en het voorkomen van witwassen van geld en terrorismefinanciering.
- Strengere eisen interne meldprocedure
De interne meldprocedure moet aan een aantal (minimale) eisen voldoen en onder meer vastleggen:
- hoe mondeling en schriftelijk kan worden gemeld en bij welke onafhankelijke functionaris(sen);
- hoe anoniem kan worden gemeld;
- dat binnen zeven dagen een ontvangstbevestiging van de melding wordt gestuurd en binnen drie maanden informatie wordt gegeven over de opvolging van de melding.
Werkgevers moeten de meldingen over misstanden registreren in een daarvoor ingericht register. De gegevens over een melding moeten worden vernietigd als er niet langer een noodzaak bestaat de gegevens te bewaren.
Het is niet (meer) verplicht om eerst intern te melden. Direct melden van een vermoeden van een misstand kan bij het Huis voor Klokkenluiders of een specifiek bevoegde toezichthoudende autoriteit, zoals de Autoriteit Persoonsgegevens. Eerst intern melden heeft wel de voorkeur om escalatie te voorkomen en een mogelijk misstand direct bij de bron te kunnen redresseren.
- Verruiming medezeggenschap
Naast de ondernemingsraad heeft ook de personeelsvertegenwoordiging instemmingsrecht, als het gaat om de vaststelling, wijziging of intrekking van de interne meldprocedure. Heeft een werkgever geen ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging en is hij daartoe ook niet verplicht, dan is voor de vaststelling van de interne meldprocedure de instemming vereist van meer dan de helft van het aantal werknemers, tenzij de interne meldprocedure bij cao is geregeld.
- Uitbreiding benadelingsverbod en omkering bewijslast
Een melder, die een melding volgens de wet heeft gedaan, mag daardoor niet worden benadeeld (benadelingsverbod). In de Wbk wordt de bescherming tegen benadeling verruimd. Handelingen die niet direct de rechtspositie van de melder aantasten, zoals een ontslag, demotie en dergelijke, maar (indirecte) nadelige gevolgen hebben, worden in de Wbk aangemerkt als benadeling. Bijvoorbeeld intimidatie, pesterijen en uitsluiting. Verder worden ook betrokken derden van de melder, zoals collega’s en familieleden, beschermd. De bewijslast dat geen sprake is van benadeling als gevolg van de melding ligt bij de werkgever.
- Verbod op het zwijgbeding
Een beding op grond waarvan een beschermde melder verplicht is te zwijgen, is nietig.
- Wijziging taken en bevoegdheden Huis voor Klokkenluiders
De afdeling onderzoek van het Huis voor Klokkenluiders is de bevoegde instantie om werkgevers sancties op te leggen in de vorm van een boete of last onder dwangsom, onder meer als een interne meldprocedure niet aan de wet voldoet. De invoering van het sanctieregime is echter uitgesteld en zal worden uitgewerkt in een algemene maatregel van bestuur. Naast de kennis-en preventietaak, die nu in de wet verankerd is, is het mogelijk bij het Huis voor Klokkenluiders anoniem een onderzoek aan te vragen naar een vermoeden van misstand.
De Wbk heeft directe werking, op een paar onderdelen na die later zullen worden ingevoerd, zoals de procedure over anoniem melden bij de werkgever en de sanctiebevoegdheden van het Huis voor Klokkenluiders. Werkgevers met 50 tot 249 werknemers hebben tot uiterlijk 17 december 2023 respijt. Voor werkgevers in de publieke sector gold al dat zij vanaf 17 december 2021 moesten voldoen aan de eisen die de Klokkenluidersrichtlijn stelt.
Tijd voor actie!
Werkgevers zullen, voor zover zij dat nog niet hebben gedaan, dus aan de slag moeten met de ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging om te zorgen dat hun interne meldprocedure aan de Wbk voldoet. Binnenkort organiseren wij ook een webinar over de Wbk, dus houdt u onze website in de gaten. Heeft u vragen over de Wbk of advies nodig bij het opstellen van de interne meldprocedure, neemt u dan contact met ons op: info@vanbladeladvocaten.nl
